"Truy Nã" Và Sự Tùy Tiện Của Cơ Quan Điều Tra

Luật Sư tập sự: Hoàng Văn Thạch

Phạm Thanh Tâm

Nhân chuyện CA Tp HCM có công văn yêu cầu CA các quận huyện rà soát lại các lệnh truy nã từ trước tới nay trên địa bàn. Báo pháp luật Tp HCM số ra 20/10/2010 đã có bài viết “chuyện oái ăm từ các lệnh truy nã” để phản ánh việc thiếu trách nhiệm của CQĐT khi ra các quyết định truy nã bị can, bị cáo…làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới quyền và lợi ích hợp pháp của người bị truy nã. Tiếp nối đề tài trên, bài viết này tiếp tục nêu nên vấn đề sự tùy tiện của CQĐT (không chỉ trên địa bàn Tp HCM) trong việc ra các quyết định truy nã bị can

Truy nã là gì và khi nào bị can bị truy nã

Các văn bản pháp luật hiện hành không có định nghĩa thế nào là truy nã. Tuy nhiên về mặt ngôn ngữ thì “truy nã” được hiểu là toàn bộ các biện pháp mà cơ quan điều tra áp dụng để truy bắt bị can, bị cáo, người đang chấp hành hình phạt tù. Trước khi áp dụng biện pháp “truy nã” thì cơ quan điều tra phải ra một văn bản gọi là “quyết định truy nã bị can (bị cáo, hoặc người đang chấp hành hình phạt tù)” quyết đinh này sẽ được thông báo lên các phương tiện thông tin đại chúng để mọi người phát hiện, bắt giữ người bị truy nã..

Vậy khi nào thì bị can bị truy nã. Điều 161 BLTTHS quy định “Khi bị can trốn hoặc không biết bị can đang ở đâu thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định truy nã bị can”.

“bỏ trốn” ở đây được hiểu là bị can đã có những hành vi đánh lừa cơ quan điều tra thể hiện qua việc thay đổi các thông tin liên quan đến danh tính, đặc điểm nhận dạng bị can khiến các cơ quan bảo vệ pháp luật ko biết được. “bỏ trốn” cũng được hiểu là việc bị can biết mình sẽ bị cơ quan điều tra triệu tập hoặc đã bị cơ quan điều tra triệu tập mà cố tình lẫn tránh bằng việc đi khỏi nơi cư trú đến một nơi khác để ẩn nấp mà không khai báo tạm trú, tạm vắng.

“Không biết bị can đang ở đâu” nghĩa là danh tính bị can đã được xác định rất rõ nhưng sau khi cơ quan điều tra đã tiến hành xác minh tại gia đình, địa phương nhưng không biết hiện bị can đang ở đâu để triệu tập và bị can cũng không hề biết mình đã bị khởi tố bị can cũng như đang bị CQĐT triệu tập.

Không xác minh đến nơi đến chốn đã vội vàng ra quyết định truy nã.

Như trên đã phân tích thì cơ quan điều tra muốn khẳng định không biết bị can đang ở đâu thì trước tiên phải tiến hành xác minh cụ thể tại gia đình cũng như địa phương để nắm bắt thông tin về bị can. Nếu như chưa làm đầy đủ những biện pháp cơ bản trên nhằm nắm bắt thông tin về bị can thì chưa thể khẳng định “không biết bị can đang ở đâu” được.

Bị can TTX bị cơ quan điều tra tỉnh BN khởi tố bị can về tội “tổ chức cho người khác trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước ngoài trái phép” quy định tại Điều 275 BLHS. Theo như quy định tại Điều 49 BLTTHS thì bị can có quyền được nhận “quyết định khởi tố” đồng thời có nghĩa vụ “có mặt theo giấy triệu tập của cơ quan điều tra, VKS”. Vậy để bị can có thể thực hiện được quyền và nghĩa vụ của mình thì cơ quan điều tra phải tống đạt các loại giấy tờ này tới bị can. Do lúc này bị can hiện đang sinh sống, làm việc ở nước ngoài nên không có mặt tại đia phương, cơ quan điều tra tỉnh BN đã về địa phương xác minh xem bị can TTX hiện đang cư trú ở đâu. Thế nhưng điều đáng nói là mặc dù trong quyết định khởi tố bị can HKTT và “Chổ ở” của bị can đã được thể hiện rất cụ thể và ở cả hai địa phương khác nhau nhưng CQĐT chỉ có các biên bản xác minh và biên bản làm việc với phía chính quyền sở tại nơi ĐKHKTT của bị can, mà cụ thể là làm việc với phó trưởng CA phường và Cảnh sát khu vực nơi bị can cư trú mà không hề làm việc với chính quyền nơi bị can có “chổ ở” (như thể hiện trong quyết định khởi tố bị can) cũng như làm việc với gia đình bị can để nắm bắt thông tin cụ thể về nơi cư trú hiện tại của bị can. Trong hồ sơ vụ án cũng không thấy có biên bản xác minh giữa CA phường nơi ĐKHKTT của bị can với gia đình bị can nhưng trong biên bản làm việc giữa Điều tra viên và Phó trưởng CA phường, Cảnh sát khu vực lập ngày 17/02/2009 lại trích dẫn “lời khai” của chồng bị can là không biết địa chỉ cụ thể của bị can, mà chỉ biết bị can đang ở Macau – Trung Quốc, thỉnh thoảng có về Hà Nội thăm hai con gái (đang học trên Hà Nội) - vậy CA phường căn cứ vào đâu để khẳng định đó là lời xác minh của chồng bị can? Lời xác minh đó được lấy khi nào, ở đâu? Thậm chí ngay cả khi đã lấy “lời khai” của chồng bị can mà vẫn không thể xác minh được địa chỉ của bị can thì trong thẩm quyền và khả năng của mình CQĐT vẫn còn có thể làm việc với những người thân khác của bị can như bố - mẹ, các con bị can...hoặc gửi công văn yêu cầu Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Macau, Hồng Kông xác minh hộ. Nếu chưa làm được những việc đó thì CQĐT đã chưa đảm bảo tốt cho bị can thực hiện quyền cũng như nghĩa vụ của mình, CQĐT chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình.

Hậu quả từ việc ra quyết định truy nã một cách thiếu trách nhiệm

Sau khi có biên bản làm việc và xác minh từ Công An phường, CQĐT đã khẳng định hiện không biết bị can đang ở đâu và ra quyết định truy nã bị can đối với TTX.

Theo quy định của pháp luật hiện hành thì quyết định truy nã sẽ đươc đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chung và bất kể ai cũng có thể bắt giữ người đang bị truy nã.

Hậu quả xuất phát từ những việc trên là bị can sẽ bị hoang mang, mất tinh thần khi đọc được quyết định truy nã mà đáng ra nếu cơ quan điều tra làm có trách nhiệm hơn thì họ đã có thể tiếp nhận các giấy tờ tống đạt của cơ quan điều tra và đến trình diện theo pháp luật nhằm làm rõ sự việc mà không phải bị “phơi mặt” trên báo đài cho bàn dân thiên hạ biết.

Ngoài ra thì việc họ hoàn toàn có thể bị bắt bất cứ lúc nào, ở đâu, bởi bất kỳ ai. Do vậy điều này nằm ngoài những dự tính của người bị truy nã và nó ảnh hưởng nghiêm trong tới công việc hằng ngày của họ cũng như việc bổng dưng bị bắt giữa thanh thiên bạch nhật còn làm cho danh dự, uy tín của họ bị xâm phạm nặng nề.

Kiến nghị:

Để việc “truy nã” vừa đảm bảo được mục đích của nó là truy bắt người bị truy nã (bị can, bị cáo, người đang chấp hành hình phạt tù) đồng thời đảm bảo các quyền và lợi ích chính đáng của họ thì ngoài việc cơ quan điều tra cần làm hết trách nhiệm của mình trước khi ra quyết định truy nã, pháp luật cũng cần có những quy phạm quy định cụ thể về việc xác minh địa chỉ của bị can trước khi ra quyết định truy nã. Bởi từ khi ra đời bộ luật TTHS 2004 thì chưa co một văn bản nào quy định cụ thể về chế định truy nã. Trước đây, liên quan đến BLTTHS 1988 thì cũng có thông tư liên ngành số “03/TTLN giữa TANDTC, VKSNDTC, BNV thực hiện một số quy định về truy nã bị can, bị cáo trong giai đoạn truy tố, xét xử” nhưng ngay cả thông tư này cũng không điều chỉnh việc truy nã trong giai đoạn khởi tố, cũng nhưa chưa quy định trách nhiệm của CQĐT trong việc xác minh nơi cư trú của bị can.