Cảnh Sát Khu Vực Là Ai? Họ Có Quyền Gì?

Alan Shearer

              Luật sư Hoàng Văn Thạch

Liên quan đến vụ việc một anh Cảnh sát khu vực cấp trung úy thuộc Công an một phường trên địa bàn Hà Nội có những hành vi được cho là không phù hợp với người dân trên địa bàn. Luật sư Hoàng Văn Thạch – Đoàn luật sư Tp Hà Nội có bài viết giới thiệu các quy định về lực lượng Cảnh sát khu vực và phân tích hành vi của cả hai bên.

1.            Cảnh sát khu vực (CSKV) là ai?.

CSKV là lực lượng thuộc Công an nhân dân (CAND) nằm trong cơ cấu của Công an phường, được thành lập từ năm 1955. Theo quy định mới nhất hiện nay là Thông tư  số 09/2015/ TT-BCA  thì CSKV là lực lượng Cảnh sát nhân dân, công tác tại Công an phường, thị trấn, Đồn Công an và Công an xã trọng điểm phức tạp về ANTT thực hiện chức năng thi hành pháp luật về quản lý an ninh trật tự (ANTT).  Hiểu nôm na CSKV là cánh tay nối dài của lực lượng Công an xuống dưới địa bàn, thường là các khu vực phức tạp nhằm quản lý tốt địa bàn, phục vụ chức năng phòng chống và đấu tranh với các hành vi vi phạm pháp luật. Tương tự như trưởng thôn/tổ trưởng tổ dân phố là cánh tay của UBND cấp xã để thực hiện công tác quản lý vậy.

Không phải đơn vị công an cấp xã nào cũng có CSKV. CSKV chỉ được bố trí ở những Công an phường, thị trấn, đồn Công an và xã trọng điểm, phức tạp về an ninh trật tự nơi có Trưởng, Phó Trưởng Công  an xã là Công an chính quy.

Lực lượng này ngoài nhiệm vụ chính là quản lý về cư trú mà chúng ta thường thấy thì còn có nhiều nhiệm vụ khác như: quản lý đối tượng sưu tra; xây dựng và sử dụng cộng tác viên bí mật và phối hợp thực hiện công tác nghiệp vụ cơ bản về lĩnh vực an ninh chính trị; Quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT; quản lý vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ và pháo…vv.

2.            CSKV có được quyền kiểm tra đột xuất chỗ ở của công dân?

Nhiệm vụ phổ biến nhất của CSKV đó là quản lý cư trú, khi quản lý về cư trú thì CSKV được kiểm tra theo định kỳ hoặc đột xuất theo quy định tại Khoản 1 Điều 26 Nghị định 35/2014/NĐ-CP của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật cư trú.  Các văn bản không quy định về thời gian kiểm tra, nên với việc cho phép CSKV được kiểm tra cư trú đột xuất thì được hiểu là được kiểm tra bất cứ lúc nào nếu thấy cần thiết. Khi kiểm tra cư trú thì CSKV có thể vận động các lực lượng tham gia cùng, ví dụ như tổ trưởng tổ dân phố hay cán bộ dân phòng. Đây là điều nên làm nhưng không bắt buộc; vì vậy nếu thấy CSKV đến kiểm tra cư trú một mình thì người dân cũng không nên vì lý do đó mà thiếu hợp tác. Việc kiểm tra cư trú cũng khác với việc khám xét chỗ ở trong vụ án hình sự. Việc kiểm tra khá đơn giản, CSKV chỉ kiểm tra số người có trong nhà và việc đăng ký cư trú, khai báo lưu trú của những người đó. CSKV không được lục lọi đồ đạc, sổ sách hoặc yêu cầu xuất trình bất kỳ vật hay tài liệu nào ngoài giấy tờ tùy thân. Vì là nghiệm vụ đơn giản khác với việc khám xét nên không cần phải có lệnh của thủ trưởng cơ quan điều tra và quyết định phê duyệt của Viện kiểm sát như đòi hỏi của một số người khi bị kiểm tra.

Cũng có ý kiến cho rằng quy định cho phép CSKV được kiểm tra nơi cư trú của công dân nêu tại Nghị định 35 là trái với hiến pháp, vì hiến pháp quy định “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Không ai được tự ý vào chỗ ở của người khác nếu không được người đó đồng ý” do vậy CSKV không được vào nhà dân để kiểm tra khi họ chưa đồng ý. Tôi cho rằng đây là cách hiểu cứng nhắc và nghiêm trọng hóa vấn đề, bởi quyền của công dân chỉ được tôn trọng khi công dân thực hiện quyền đó một cách hợp pháp, để biết anh có thực hiện nó hợp pháp hay không cơ quan quản lý Nhà nước cần kiểm tra, mục đích của CSKV vào nhà là để kiểm tra cư trú, phục vụ công tác quản lý chứ không phải để xâm phạm chỗ ở như một số trường hợp tranh giành đất cát.

Tuy vậy, Thông tư 09/2015/TT-BCA cũng nghiêm cấm việc lợi dụng nhiệm vụ, quyền hạn được giao để sách nhiễu, gây phiền hà, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Tức là cho phép anh được quyền kiểm tra đột xuất nhưng không được lợi dụng việc đó để gây phiền hà cho cuộc sống của người dân. Do vậy nếu không có dấu hiệu rõ ràng thì nên hạn chế và nhất là đêm khuya thì cực kỳ hạn chế hơn nữa.

3.    Các bên nên ứng xử như thế nào?

Một trong các kỹ năng bắt buộc của CSKV được nêu tại Thông từ 09/2015/TT-BCA đó là phải có kỹ năng thuyết phục và vận động quần chúng. Để quản lý tốt địa bàn mình phụ trách, CSKV cần phải hiểu dân, hòa đồng với người dân, nếu không có kỹ năng giao tiếp với người dân thì rất dễ tạo ra xung đột với họ. CSKV mà tạo ra hình ảnh thù địch, chống đối và luôn gay gắt, căng thẳng với người dân thì coi như thất bại.

Quay trở lại vụ việc anh CSKV phường Trung Liệt. Viên cảnh sát này đến kiểm tra cư trú vào lúc 12h đêm khi nhà chỉ có 02 cô gái và có lẻ anh ta cũng chưa thực sự gần dân nên 02 cô gái không biết anh ta là ai ngoài danh phận tự xưng và bộ cảnh phục. Việc kiểm tra vào thời điểm nhạy cảm như vậy rõ ràng là rất dễ gây phiền hà cho bất kỳ ai nếu như anh không đưa ra được lý do chính đáng cho việc cần thiết phải kiểm tra vào thời điểm đó. Tuy nhiên, anh CSKV có đang cố tình lợi dụng quyền của mình để gây phiền cho người dân hay không lại là lẻ khác. Bởi việc cư trú thường diễn ra vào đêm khuya, nếu không kiểm tra vào thời điểm đó thì xác suất phát hiện trong nhà có người cư trú bất hợp pháp rất thấp. Ví dụ, công dân A cho người anh em ở quê lên Hà Nội làm việc ở cùng nhưng khôn đăng ký tạm trú hoặc khai báo lưu trú (nếu ở ít ngày), người anh em này thường đi cả ngày và tối mới về ngủ. Nếu chỉ đến kiểm tra vào ban ngày hoặc đầu tối thì không thể phát hiện hoặc nếu phát hiện thì họ lấy lí do qua chơi, do vậy việc kiểm tra vào thời điểm 12h đêm là cần thiết. Như vậy, đánh giá vấn đề cần đứng ở góc nhìn của cả 02 bên, CSKV cần biết người dân cảm thấy không thoải mái về việc đó. Nhưng người dân cũng cần biết đây là việc phải làm của CSKV để phục vụ công tác quản lý. Từ đó người dân cần thấu hiểu CSKV, không nên có những lời lẻ gây ức chế cho họ; còn CSKV cần vận dụng kỹ năng giao tiếp và thuyết phục người dân để được việc. Đừng tỏ ra hách dịch và vội vàng đưa ra những yêu cầu mang tính mệnh lệnh. Nếu đúng là có tin báo về đối tượng truy nã trốn trong nhà dân cần phải kiểm tra nhưng người dân không hợp tác thì CSKV cần cương quyết, bám địa bàn và gọi lực lượng khác hỗ trợ chứ không phải bỏ đi bất lực và thiếu trách nhiệm như vậy. Điều đó chỉ chứng tỏ trung úy Bắc thiếu kỹ năng và đang nói dối về lý do thực thi công vụ của mình.

Đoạn clip không chưa rõ để xác định CSKV có nhổ nước bọt vào người dân hay không. Nếu có thì đây là hành vi thiếu đạo đức, tác phong nghề nghiệp của bất kỳ công chức, viên chức nào cần phải có biện pháp xử lý kỷ luật tương thích. Thậm chí trong một số trường hợp việc nhổ nước bọt vào mặt người khác còn có thể bị xử lý hình sự về tội làm nhục người khác.

Hoạt động của CSKV chủ yếu được điều chỉnh bởi các điều lệnh; trong điều lệnh này sẽ đưa ra định nghĩa, các nhiệm vụ, chức năng, những việc được làm và không được làm của CSKV…. Từ khi thành lập CSKV đến nay có tất cả 05 điều lệnh được ban hành vào các năm 1974, 1987, 1994, 2007 và 2015. Các điều lệnh này đi kèm các Quyết định của Bộ trưởng BCA hoặc Thông tư của Bộ trưởng. Đây đều là các văn bản quy phạm pháp luật nhưng chúng ta không thể tìm thấy nó trên tài nguyên mạng, dường như người ta coi nó là bí mật Nhà nước và chỉ được sử dụng lưu hành nội bộ (Luật ban hành văn bản pháp luật cho phép những văn bản pháp luật thuộc bí mật Nhà nước thì không phải công khai) – đây là thực trạng chung của rất nhiều văn bản do Bộ công an ban hành. Một lực lượng thường xuyên tiếp xúc và va chạm với nhân dân và mọi vấn đề đời sống của họ nhưng các các quyền và nghĩa vụ của anh lại mập mờ, khôn để người dân được hiểu mình. Điều đó cho thấy danh của anh không chính, mà danh không chính thì ngôn sẽ không thuận.

 (Bài cũng được đăng tại: http://vntinnhanh.vn/tin-24h/canh-sat-khu-vuc-la-gi-va-co-quyen-kiem-tra-cu-tru-nhu-the-nao-96555 )