Luật Được Làm Ra Như Thế Nào?

Raul Gonzalez

                Luật sư Hoàng Văn Thạch

Để ra đời được một văn bản pháp luật thì rất tốn kém về tiền bạc và công sức, trải qua rất nhiều khâu. Ở Việt Nam có nhiều văn bản được coi là văn bản pháp luật do nhiều cơ quan Nhà nước ban hành; giá trị pháp lý của các văn bản này sắp xếp theo hệ thống từ cao xuống thấp tương ứng với cơ quan ban hành ra văn bản đó (Ví dụ: Quốc hội làm ra Luật, UBTV quốc hội ban hành pháp lệnh, Chính phủ ban hành Nghị định…).Độ phức tạp trong việc ban hành các văn bản này cũng tỷ lệ thuận với giá trị pháp lý của các văn bản đó. Nhân sự việc BLHS 2015 bị phát hiện có đến 07 lỗi cơ bản đang gây sự chú ý của dư luận trong thời gian vừa qua chúng tôi giới thiệu bài viết của Luật sư Hoàng Văn Thạch (Công ty luật Trí Minh - Đoàn luật sư Tp Hà Nội) giới thiệu quy trình “sản xuất” một văn bản pháp luật, cụ thể là Luật/Bộ luật (Luật đôi khi còn được gọi với tên khác là Bộ luật).

Bắt đầu từ các ý tưởng và đưa vào chương trình xây dựng.

Chương trình xây dựng luật là gì? Đó là một văn bản giống như lịch làm việc của chúng ta. Trong đó Quốc hội sẽ xác định năm nay xây dựng ban hành những luật gì? Và trong cả nhiệm kỳ sẽ xây dựng những luật gì?.

Ý tưởng về việc xây dựng luật có thể xuất phát ngẫu nhiên, cũng có thể vì lý do thực thi các Nghị quyết của Đảng hoặc do yêu cầu hội nhập quốc tế…vv. Đầu tiên các cơ quan Nhà nước hoặc đại biểu quốc hội sẽ có đề nghị về việc xây dưng Luật để gửi cho Ủy ban thường vụ quốc hội (UBTVQH). Nhưng kiểu gì trước khi đến tay UBTVQH cũng phải qua tay Chính phủ trước đã, sẽ có rất nhiều đề nghị nên Bộ tư pháp sẽ giúp Chính phủ trong việc tập hợp các đề nghị này để xây dựng thành một chương trình xây dựng Luật. Sau khi xém xét những đề nghị đó, giữ cái nào, bỏ cái nào thì Chính phủ thống nhất và trình Chương trình xây dựng luật đó lên UBTVQH đồng thời gửi cho Ủy ban pháp luật của quốc hội (UBPL) để cơ quan này thẩm tra.

Khi nhận được tờ trình của Chính phủ UBTVQH yêu cầu Chính phủ trình bày về chương trình này, đồng thời nghe ý kiến thẩm tra của UBPL. Sau khi thống nhất UBTVQH mới trình Chương trình này ra Quốc hội, Quốc hội thảo luận rồi thông qua.

Quá trình xây dựng và thông qua Luật.

Sau khi có chương trình xây dựng luật thì tùy từng trường hợp mà UBTVQH sẽ giao cho đơn vị nào đó phụ trách soạn thảo, hoặc đẩy cho Chính phủ. Ví dụ như Bộ luật hình sự 2015 thì được giao cho Bộ tư pháp soạn thảo.

Khi được giao soạn thảo thì thủ trưởng cơ quan được giao soạn thảo sẽ thành lập Ban soạn thảo, Ban soạn thảo lại thành lập ra tổ biên tập. Trong quá trình soạn thảo thì Ban soạn thảo lại lấy ý kiến đóng góp từ khắp nơi.

Sau khi soạn xong thì việc đầu tiên là chuyển cho Bộ tư pháp để thẩm định trước khi trình cho Chính phủ. Nếu dự thảo đó do Bộ tư pháp soạn thì Bộ tư pháp sẽ thành lập một hội đồng thẩm định. Bộ tư pháp thẩm định xong thì sẽ  trình lên Chính phủ, hồ sơ trình phải có dự thảo và bản thuyết minh chi tiết  về dự thảo đó (cũng có dự thảo không phải do Chính phủ soạn thảo thì Chính phủ sẽ cho ý kiến).

Sau khi hoàn tất và không còn vướng mắc Chính phủ gửi cho Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội để thẩm tra. Sau khi thẩm tra thì UBTVQH mới cho ý kiến. Cuối cùng khi đã thông suốt dự thảo chính thức được trình ra Quốc hội để thảo luận.

Các dự Luật sẽ không được thông qua ngay kỳ họp đầu tiên, mà phải trải qua ít nhất 02 kỳ họp. Kỳ họp đầu tiên chỉ thảo luận về dự luật đó, tại kỳ họp này cơ quan soạn thảo phải thuyết minh về dự thảo, lắng nghe và tiếp thu các ý kiến phản biện, đóng góp như thể thạc sĩ bảo vệ Luận văn. Sau khi kết thúc kỳ họp đầu tiên thì UBTVQH  hội chỉ đạo, tổ chức việc nghiên cứu, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo để trình lên kỳ họp  tiếp theo của Quốc hội. Nếu may mắn thì dự luật có thể được thông qua ngay kỳ họp tiếp theo, nếu không lại tiếp tục chỉnh lý chờ kỳ hợp tới (ví dụ như Luật đất đai 2013). Trong mỗi kỳ họp này thì tất cả các đại biểu Quốc hội đều được phát các dự thảo để xem và có ý kiến thảo luận và mỗi kỳ họp Quốc hội thảo luật nhiều dự Luật. Sau khi được thông qua Luật sẽ được Chủ tịch nước ký lệnh công bố, 02 ngày sau toàn bộ văn bản Luật sẽ được chuyển đăng công báo.

Chính vì việc làm Luật rất công phu, phức tạc và cầu kỳ như người Hà Nội gốc chế biến món canh rau ngót vậy, nên Luật được ban hành có thể chưa hợp lý, mâu thuẫn với các văn bản khác (vì văn bản pháp luật của Việt nam nhiều như rươi) nhưng nội dung trong văn bản mâu thuẫn với nhau, trùng lặp với nhau hoặc lỗi chính tả thì ít khi xảy ra.

Việc Bộ luật hình sự 2015 vừa qua theo thống kê sơ bộ có đến 07 lỗi cơ bản do trùng lặp giữa các quy định hoặc bỏ sót định lượng là rất hy hữu.

Các lỗi của BLHS 2015 nếu không được khắc phục sẽ gây ra hệ quả gì?

Trong 07 lỗi của BLHS được phát hiện đến thời điểm hiện tại thì chủ yếu là lỗi về số liệu do trùng lặp giữa các khoản trong cùng một điều luật hoặc bỏ sót mức định lượng cho tang vật hoặc hậu quả của hành vi vi phạm. Tất cả 07 lỗi này đều năm ở 07 điều luật có sửa đổi so với với BLHS 1999. Những lỗi này nếu không được phát hiện và khắc phục sớm sẽ gây xảy ra một trong hai hệ quả:

Thứ nhất: Các bị can phạm vào các quy định này sẽ được hưởng lợi.

Ví dụ như theo BLHS 1999 hành vi vận chuyển  “Lá, rễ, thân, cành, hoa, quả cây cần sa hoặc lá cây côca có khối lượng từ 10 kilôgam đến dưới 25 kilôgam;” sẽ bị xử lý theo Khoản 2 Điều 194 với mức hình phạt từ 07 năm – 15 năm.

Tuy nhiên tại Điều 250 BLHS 2015 do mắc lỗi trùng lặp nên đã quy định “Lá, rễ, thân, cành, hoa, quả cây cần sa hoặc lá cây côca có khối lượng từ 10 kilôgam đến dưới 25 kilôgam;”  vừa bị xử lý theo khoản 2 (hình phạt 02 – 07 năm tù) vừa bị xử lý theo khoản 3 (hình phạt 07 năm – 15 năm). Lúc này, theo nguyên tắc có lợi cho bị can bị cáo thì Tòa án buộc phải áp dụng khoản 2 với mức hình phạt 02 – 07 năm tù.

Không rõ ý chí của nhà làm luật thế nào nhưng thực tế các bị can, bị cáo sẽ được hưởng lợi ít nhất là so với BLHS 1999.

Thứ hai: Gây ra tình trạng lúng túng cho các cơ quan tiến hành tố tụng khi điều tra truy tố, xét xử.

VD như tội “Tội chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt vật liệu nổ” theo Điều 305 BLHS 1999 thì nếu người nào đó chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép một lượng thuốc nổ từ trên 30kg đến 31 kg thì các cơ quan tố tụng sẽ không biết áp dụng vào khoản 2 (mức hình phạt 03 – 10 năm tù, áp dụng cho lượng thuốc nổ từ 10 – 30kg) hay khoản 3 (mức hình phạt 7 – 15 năm tù, áp dụng cho lượng thuốc nổ từ trên 31kg đến 100kg). Lúc đó,  các cơ quan tiến hành tố tụng sẽ buộc phải vi phạm pháp luật tố tụng về thời hạn điều tra, truy tố, xét xử để xin ý kiến các cơ quan cấp trung ương điều này sẽ dẫn đến án tồn đọng.

Tuy nhiên rất may BLHS 2015 mãi đến 01/07/2016 mới có hiệu lực, vẫn còn thời gian để các cơ quan hữu quan có thời gian khắc phục, xử lý tình huống. Nếu tuân thủ theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật thì cơ quan nào ban hành cơ quan đó mới được phép sửa đổi nên không còn cách nào khác  Ban soạn thảo sẽ phải chờ Quốc hội thông qua dự luật BLHS sửa đổi này ngay tại kỳ họp vào tháng 7 tới đây.

BLHS đầu tiên của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được ban hành năm 1985 và trải qua 04 lần sửa đổi vào các năm 1989, 1991, 1992, 1997 và bị thay thế bằng BLHS 1999. BLHS 1999 cũng sửa đổi một lần vào năm 2009. Tháng 11/2015 Quốc hội thông qua BLHS 2015 và chính thức có hiệu lực đồng thời thay thế BLHS 1999 vào ngày 01/07/2016 tới đây. Ngay sau khi ra đời và chuyển cho phòng Công báo thì BLHS 2015cũng đã bị phát hiện mắc nhiều lỗi. Khi phát hiện sự việc này UBTVQH đã lập tức có văn bản số 3613/UBPL13 ngày 11/11/2006 gửi Phòng công báo và Văn phòng chính phủ để đính chính lại 04 trang trong BLHS.

Bài cũng được đăng tại: http://vntinnhanh.vn/tin-24h/vu-phat-hien-7-loi-sai-trong-bo-luat-hinh-su-quy-trinh-san-xuat-mot-van-ban-phap-luat-97498