 |
| Jay Jay Okocha |
Luật sư Hoàng Văn Thạch
Báo chí vừa phản ánh chuyện 2 bị can đang trốn truy nã
dùng xe máy đi xin việc nhưng do đói nên đã giật túi thức ăn của chủ tiệm. 2
người này sau đó bị khởi tố bị can về tội Cướp giật tài sản. Đáng chú ý, túi
thức ăn chỉ có giá trị 45.000đ. Nhiều bạn đọc băn khoăn với giá trị tài sản như
vậy thì có đáng để xử lý hình sự không? Bài viết dưới đây sẽ phân tích kỹ hơn
về điều này.
Xử lý hành chính và xử lý hình sự
Theo pháp luật Việt Nam cũng như pháp luật thế giới nói chung thì một hành vi vi phạm pháp luật của công dân thường sẽ có 2 chế tài xử phạt. Đó là phạt hành chính hoặc phạt
hình sự. Hành chính thì cấp độ thấp hơn, hình sự ở cấp độ cao hơn (một người vi
phạm pháp luật hình sự thì sẽ bị coi là Tội phạm).
Vi phạm hành chính thường được xử lý bằng hình thức phạt tiền; còn hình sự thường là phạt tù (nhưng không phải hành chính lúc nào cũng phạt tiền, có trường hợp chỉ bị cảnh cáo. Tương tự hình sự không phải lúc nào cũng phạt tù; có khi hình sự
cũng chỉ bị phạt tiền hoặc cải tạo không giam giữ …v.v). Đa phần các hành vi vi
phạm sẽ có 02 mức độ hoặc xử lý hành chính hoặc hình sự tùy vào tính chất nguy
hiểm của hành vi đó. Ví dụ như trộm cắp, lừa đảo, vi phạm giao thông. Những
hành vi này nhẹ thì xử hành chính, nặng thì xử lý hình sự.
Nhưng cũng có những hành vi mà pháp luật chỉ quy định một hình
thức xử lý. Ví dụ như nếu vi phạm về khai báo tạm trú thì dù có chây ỳ hay tái
phạm bao nhiêu lần cũng chỉ xử phạt hành chính; không có mức xử lý hình sự cho
hành vi này. Ngược lại đối với hành vi giết người thì nếu vi phạm sẽ bị xử lý
hình sự, không có mức xử lý hành chính cho hành vi này.
Vậy để coi một hành vi bị xử lý hành chính
hay hình sự cần xem hành vi vi phạm đó có phải là Tội phạm hay không? Nếu là
tội phạm thì sẽ bị xử lý hình sự.
Tội phạm là gì?
Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội và
được quy định trong BLHS (ở đây người viết tạm thời lược bỏ các điều kiện về độ
tuổi, năng lực hành vi…vì các điều kiện này áp dụng chung cho cả việc xử lý
hình sự và hành chính ). Như vậy để coi là tội phạm thì có 2 điều kiện cần đáp
ứng là: 1/ hành vi đó phải là hành vi nguy hiểm cho xã hội. 2/ hành vi đó phải
được quy định trong BLHS.
Hiện nay pháp luật hình sự đã hoàn thiện,
vì vậy nếu ai đó vi phạm điều kiện thứ nhất đương nhiên sẽ vi phạm luôn điều
kiện thứ 2. Chỉ vi phạm điều kiện thứ nhất mà không vi phạm điều kiện thứ hai
khi pháp luật còn sơ sài, nhiều kẻ hở nên có những hành vi chưa lường trước để
đưa vào bộ luật hình sự. Ví dụ như trước năm 1999 nhà làm luật chưa tiên liệu
trước được nên hành vi sử dụng trái phép thông tin trên mạng internet mặc dù
hành vi này gây nguy hiểm cho xã hội nhưng không được quy định trong BLHS nên
không xử lý được, mãi sau này mới bổ sung vào. Trường hợp đã vi phạm điều kiện
thứ hai – tức đã có dấu hiệu phạm vào tội danh nào đó trong BLHS thì lúc này
các cơ quan tiến hành tố tụng cần xem xét đến mức độ nguy hiểm của hành vi đó.
Thông thường việc này là một khái niệm định lượng rất rõ ràng, nhưng thi thoảng
có những trường hợp không hề dễ dàng.
Ví dụ nếu tôi đang ngậm điếu thuốc trên môi, có anh chàng mất
lịch sự nào đó đi ngang qua và giật nó trên môi tôi thì hành vi này nếu cứ áp
theo Điều 136 BLHS 1999 “Người nào cướp giật tài sản của người khác, thì bị
phạt tù từ một năm đến năm năm” thì anh ta phạm vào tội Cướp giật tài sản. Bởi
tội danh này chỉ cần hành vi cướp giật tài sản là phạm tội, không cần quan tâm
giá trị tài sản. Nên cho dù điếu thuốc đó chỉ trị giá 500đ thì vẫn xử lý hình
sự; mức hình phạt là từ 01 – 5 năm tù.
Nếu xử lý như vậy thì quá nặng
nề, chắc chắn không ai đồng tình. Nhưng biết làm thế nào khi luật đã quy định
như vậy? Lúc này cần xem xét đến điều kiện thứ nhất là mức độ nguy hiểm
của hành vi. Tại khoản 4 Điều 8 BLHS 1999 (sắp tới là khoản 2 điều 8 BLHS 2015)
đã quy định “Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm, nhưng tính chất nguy
hiểm cho xã hội không đáng kể, thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng
các biện pháp khác”.
Như vậy, dù hành vi cướp giật đó có dấu
hiệu phạm vào Điều 136 BLHS nhưng do tài sản quá nhỏ, bản thân chủ sở hữu tài
sản cũng không bị ảnh hưởng gì từ hành vi cướp giật đó (không bị ngã, không bị
xây xước). Do vậy hành vi đó có mức độ nguy hiểm không đáng kể và sẽ không xử
lý hình sự mà xử lý bằng biện pháp khác (ví dụ xử phạt hành chính hoặc nhắc
nhở, viết kiểm điểm và xin lỗi).
Nhưng nếu tài sản bây giờ không phải điếu
thuốc mà là một quyển sách trị giá 100.000đ thì sẽ gây ra những tranh cãi về
việc xác định mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi đó và khi đó sẽ còn đánh
giá đến nhiều yếu tố khác như thái độ, động cơ, hoàn cảnh thực hiện hành vi để
đưa ra nhận định.
Đói quá, giật bánh mỳ để ăn
liệu có đáng để xử lý hình sự không?
Trong câu chuyện của 2 thanh niên đang bị
truy nã về tội trộm cắp tài sản, hành vi này có dấu hiệu của tội Cướp giật tài
sản. Tuy nhiên mức độ nguy hiểm của hành vi đó liệu đã xử lý hình sự được chưa?
người viết cho rằng có thể xử lý hình sự được bởi về nhân thân 2 thanh niên này
đang là người bị truy nã; về điều kiện thì bản thân họ đang dùng xe máy để di
chuyển, có những sự lựa chọn khác dễ dàng hơn để họ có thể có tiền mua thức ăn
nhưng họ không thực hiện mà đi giật của người khác.
Tất cả những điều này phần nào cho thấy mức
độ lưu manh của 2 bị can. Đặc biệt đi xe máy để giật tài sản rất nguy hiểm cho
người bị hại bởi có thể khiến họ bị kéo theo và ngã xuống đường. Tình tiết này
Tòa án nhân dân tối cao đã có hướng dẫn đây là thủ đoạn nguy hiểm.
Vì vậy hành vi của họ lúc này không còn
dừng ở Khoản 1 Điều 136 BLHS 1999 nữa mà đã phạm vào Khoản 2 Điều 136 với mức
hình phạt từ 3 – 10 năm tù. Vì vậy, việc xử lý hình sự là có căn cứ. Người viết
tin chắc rằng nếu việc giật túi thức ăn đó do một người đàn ông nghèo đói, vô
gia cư thì chắc chắn họ sẽ không bị xử lý hình sự, thậm chí không xử lý hành
chính. Việc đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi đôi khi phụ thuộc rất nhiều
vào nhân than, bối cảnh của người thực hiện hành vi đó.
Hà Nội, ngày 07 tháng 05 năm 2016.
(Bài viết cũng được đăng tại: http://vntinnhanh.vn/tin-24h/vi-sao-cuop-o-banh-mi-chong-doi-lai-bi-truy-to-hinh-su-100333)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét